عضو هیأت علمی و سرپرست پژوهشکده مطالعات برنامه درسی و نوآوریهای آموزشی وابسته به پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با تأکید بر اینکه ما هنوز چهارچوبی برای «عدالت جنسیتی» در کتابهای درسی نداریم، گفت: در فقدان چنین اصولی، یک مسؤول تصمیمات سلیقهای برای حذف تصاویر دختران از جلد کتاب ریاضی سوم دبستان گرفته و چه بد سلیقگی هم کرده است. این بدسلیقگیها هزینه بدبینی اجتماعی به کتابهای درسی را در پی داشته که خود به خود به دانشآموزان هم منتقل شده است. آنها این فضای بد بینی را میفهمند و کتاب برای دانشآموز دختر بیارزش میشود، زیرا این فضای بدبینی به او میگوید که در کتابها به او توهین شده است؛ کسانی که این «تصمیمات میلی» را میگیرند، حواسشان به این عواقب دردناک نیست.
دکتر محمد حسنی در گفتگو با اطلاعات، پیرامون تغییرات کتابهای درسی و حواشی آن اظهار کرد: واقعیت این است که پشت همه نظامهای آموزشی نوعی ایدئولوژی نهفته است. چون آموزش و پرورش، رسمی و دست دولت و حاکمیت است؛ پس حتی در آزادترین و گشودهترین کشورها مثل آمریکا یا فرانسه، آموزش بار ایدئولوژی ولی از نوع «لیبرالیستی» دارد، اما مسأله این است که اولاً ما چگونه ارزشهای ایدئولوژیک خود را ارائه میکنیم، دوم آنکه چقدر این ایدئولوژیها قابل دفاع و معقول هستند؟ واقعیت این است که برخی از آموزههای ایدئولوژیک ما قابلیت دفاع عقلانی را ندارند و به زور تحمیل میشوند.
وی افزود: کسی که دستور داده عکس دختر بچهها را از روی جلد کتاب ریاضی حذف کنند، شاید نظرش این بوده که دختر بچه به لحاظ ساختار ذهنی، قدرت درک ریاضی ندارد؛ همچنان که خیلی سال قبل این طور فکر میکردند. حتی گفته میشد به همین دلیل دختران در دانشگاهها، کمتر در رشتههای فنی و ریاضی حضور دارند، اما بعدها تحقیقات نشان داد که اتفاقاً دختران ریاضی را میفهمند ولی شرایط به آنها القاء میکرده است که تو ریاضی نمیفهمی.
حسنی تأکید کرد: در همین تهران، سالها معلم ریاضی زن نداشتیم ولی الان معلمهای ریاضی خانم بسیار قَدَر داریم، پس این آموزه جنسیتی، کلیشهای و غیر عقلانی است. اصلاً فرض کنیم کسی که دستور حذف تصویر دختران از روی کتاب ریاضی را داده، با این تفکر این کار را انجام داده که طبق آموزههای شریعت ما، زنان باید در خانه باشند و کمتر در جامعه حضور داشته باشند؛ همین آموزه هم غلط است. زیرا در عصر نبوی، زنان بسیار تأثیرگذار و فعال بودند. حضرت فاطمه (س) مداخلات سیاسی داشت و حضرت زینب (س) نهضت عاشورا را زنده نگه داشت. پس این منطق که زنها باید از جامعه حذف شوند و فقط خانهداری و بچهداری کنند، با منطق دین ناسازگار است. در عصر نبوی زنان در اجتماع حضور داشتند و در عین حال اصول اخلاقی و شرعی را هم رعایت میکردند، حتی خیلی از زنان در جهاد شرکت میکردند و از زخمیها نگهداری میکردند. با این تفکر چه لزومی داشت ما عکس دختران را از کتاب ریاضی حذف کنیم؟
سرپرست پژوهشکده مطالعات برنامه درسی با بیان اینکه از نظر من، هر نظام آموزشی، ایدئولوژی خودش را دارد که باید جامعه به صورت مداوم و آزادانه، ارزشهای ایدئولوژیک آن را نقد و ارزشهای نادرست با زمانه را شناسایی کند و آنها را کنار بزند، اعلام کرد: آنچه نگرانکننده است، القای برخی آموزههای سیاسی و ایدئولوژیک است. ما با این جریان مواجهیم و شاخص اخیرش هم حذف تصویر دختران از روی جلد کتاب ریاضی سوم دبستان است. وقتی پیجویی میکنیم، دلیلش دلایل هنری و زیبایی شناختی نیست بلکه در پس ذهن کسی که این دستور را داده، یک سری آموزههای خاص و سختگیرانه برای جنس مؤنث وجود دارد.
وی افزود: سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، سازمان بسیار حساسی است و وقتی مدیریتش عوض میشود، افرادی با تفکراتی خاص وارد میشوند که متأسفانه در اولین اقدامشان هم به سراغ کتابهای درسی میروند. اینافراد خیلی ساده، باور میکنند آنچه در محتوای کتابهای درسی وارد میشود، دانشآموزان همان را کسب میکنند؛ در حالی که اصلاً اینطور نیست. از اینرو، محتوای کتابهای درسی میدان درگیری افکار و ارزشهای ایدئولوژیک مسؤولانی است که در حال آمد و شد هستند.
به گفته حسنی، فرایند تغییر محتوای کتابهای درسی نباید به صورت میلی و مصلحت جناحی انجام شود. این فرآیند باید متکی بر منطق و اصول قابل دفاع باشد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره تغییرات اخیر، یکی حذف تصویر دختران از روی جلد کتاب درسی ریاضی سوم ابتدایی و دوم حذف قرآن از تصاویر یکی دیگر از کتابها توضیح داد: حذف تصویر قرآن منطق قابل دفاعی داشت و افکار عمومی منطق آن را پذیرفت؛ اما حذف تصویر دختران، توجیه قابل قبولی نداشت و علتش همان آشفتگی و نداشتن استانداردها و اصول معتبر برای در نظر گرفتن ارزشهای جنسیتی در محتوای کتابهای درسی
است.
وی افزود: صحبت از ارزشهای جنسیتی از جمله عدالت جنسیتی سالها از سوی پژوهشگران مختلف مورد بررسی و انتقاد بودهاند و بررسیها نشان میدهند تصویر دختران در کتابهای درسی کم بوده است. وقتی هم تصاویری از زنها و دختران را نشان میدهند آنها را عموماً یا در آشپزخانه یا در حال بچهداری تصویر مینمایند یا نهایتاً در حال معلمی و پرستاری. ولی مردها در همه موقعیتهای حرفهای و شغلی هستند و هیچ نقشی هم در خانهداری و مراقبت و تربیت فرزندان در خانه ندارند. همین مسأله به جنس دختر القاء میکند که توانایی تو بیش از بچهداری و همسرداری نیست. خوشبختانه در سالهای اخیر به ویژه در دولت اصلاحات که بحث عدالت جنسیتی مطرح شد، کتابهای درسی تغییرات مثبت کرد. الآن هم کتابهای درسی مملو از عکس دختر و پسر است ولی با مراعات اصول شرعی.
به گفته حسنی، تغییرات مدیریتی به تغییر سیاستها منجر میشود و این تغییرات برای جامعه بسیار پر هزینه هستند؛ بعضی مدیران در برابر نص سیاستهای مصوب هم اجتهاد میکنند و خودشان سیاستگذاری می کنند. قاعدتاً این چهارچوبهای سیاستی را باید مرجع قانونگذار آموزش و پرورش یعنی شورای عالی آموزش و پرورش تصویب کند و بر اجرای آن نیز نظارت داشته باشد.
وی گفت: ما دنبال آن نیستیم که اصول عقلایی را نهادینه کنیم؛ در حالی که جریان تألیف و برنامهریزی درسی باید از دسترس تندبادهای تصمیم و اجتهادات فردیِ کسانی که فکر میکنند باید از فرصتهای مدیریتی برای اعمال نظرهای شخصی استفاده کنند؛ در امان بماند. ما باید این مسائل را از دسترس افراطگراییهای دور کنیم. اقدام وزیر آموزش و پرورش در عذرخواهی بابت حذف تصاویر دختران، ارزشمند است ولی معتقدم ایشان باید جلوی تکرار این تصمیمات را به صورت ریشهای بگیرد. راهش هم همان تنظیم چهارچوب عدالت جنسیتی در برنامه درسی و موضوعاتی این چنین است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره خالی بودن جای مشاهیر و مفاخری مثل بانو مریم میرزاخانی در کتابهای درسی یادآور شد: لازم است در کتابهای مختلف شخصیتهای زن را هم در محتوای کتابهای درسی بیاوریم تا زنان ما اعتماد به نفس پیدا کنند و بدانند ظرفیتهای خدادادی دارند که فقط باید برای ظهور آنها تلاش کنند و جامعه نیز فرصت لازم را برای تحقق این تواناییهای خدادادی فراهم آورد.
حسنی درباره حذف مشاهیر و برخی از داستاننویسان هم تأکید کرد: متأسفانه نبود چهارچوبهای عقلایی، منطقی، اجماعی و معتدل موجب این وضعیت شده است. ما باید چهار چوب مواضع ارزشی خود را در حوزه برنامهریزی درسی و تألیف کتابهای درسی مصرح کرده و به یک اجماع نسبی ملی برسیم. این همان وجه ایدئولوژیک گریز ناپذیر برنامهریزی درسی است، اما وضعیتی که در کشور ما ایجاد شده است، ایدئولوژیزدگی است.
