امروز می خواهیم به خیابان های پایتخت قدم بگذاریم و به سراغ کلیسای سرکیس مقدس تهران برویم؛ مکانی مذهبی با حال و هوای خاص و تزیینات چشمگیر که به عنوان بزرگترین کلیسای تهران شناخته می شود. در ادامه شما را با خود به درون این کلیسا می بریم و اطلاعاتی چون ساعت بازدید از کلیسای سرکیس مقدس و تلفن کلیسای سرکیس مقدس را با شما در میان می گذاریم.

چرا کلیسای جامع سرکیس مقدس؟

• یکی از زیباترین کلیساها و اماکن مذهبی تهران است.
• لقب بزرگترین کلیسای تهران را به یدک می کشد.
• ترکیبی از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان را به نمایش می گذارد.

آشنایی با کلیسای جامع سرکیس مقدس | نماد مسیحیت تهران

کلیسای سرکیس مقدس یا کلیسای سارکیس مقدس (Saint Sarkis Cathedral) کلیسایی متعلق به ارمنیان است که از سال ۱۳۴۹ در قلب شهر تهران قرار دارد. این کلیسا با هزینه یکی از خیران ارمنی به نام «مارکار سرکیسیان» ساخته شده و طرح آن کاری از مهندس اوژن آفتاندلیانس است. نمای سفید رنگ این بنا آرامش خاصی دارد و قامت افراشته آن شکوه و صلابت چشم نوازی را به چشمان شما هدیه می دهد.

پیش از آنکه این کلیسا ساخته شود، مقر خلیفه‌گری ارامنه تهران، در کلیسای مریم مقدس بود؛ اما پس از اتمام ساخت کلیسای سرکیس مقدس به این مکان منتقل شد. خلیفه‌گری ارمنی‌های تهران، یک مرجع و سازمان دینی است که مسوولیت اداره امور ارمنی‌های تهران و منطقه شمال کشور را بر عهده دارد و در زمینه اداره امور کلیساها، مدارس، گورستان‌ها و رسیدگی به زندگی فرهنگی و اجتماعی ارمنی‌های حوزه تهران فعالیت می کند. پس از انتقال ساختمان این مرجع دینی به کلیسای سرکیس مقدس، از این کلیسا به عنوان نماد مسیحیت تهران یاد می شود.

در ادامه همراه ما باشید تا به بررسی دقیق تر این کلیسا، از متفاوت‌ترین جاذبه های تهران بپردازیم.

معماری کلیسای سرکیس مقدس

کلیسای سرکیس مقدس ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر دارد و از آن به عنوان بزرگترین کلیسای تهران یاد می کنند. مهندس آفتاندلیانس برای ساخت کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان الهام گرفته اما در عین حال تغییرات قابل توجهی در این دو سبک معماری ایجاد کرده است.

این کلیسا بر اساس پلان بازیلیکا ساخته شده است. بازیلیکا به کلیساهای مهم و بزرگی اتلاق می‌شود که شکل صلیب دارند. پلان کلیسای سرکیس نیز چه از داخل و چه از خارج به شکل بازیلیکاست و مستطیلی با جهت طولی شرق به غرب را تشکیل می دهد. در کلیسای سرکیس مقدس امانت خانه های دو سوی محراب، در سمت شرقی ساختمان قرار دارند و راهروی ورودی اصلی، در غرب بنا واقع شده است. نحوه قرار گیری این عناصر در کنار هم باعث می شود که کلیسا از داخل نیز دارای پلان صلیبی شکل باشد.

این بنا، نمای سفیدش را مدیون سنگ مرمر سفیدی است که در دیوار خارجی آن به کار رفته است. دیوارهای داخلی و سقف نیز با گچ پوشانده شده اند و به همین دلیل، فضای درونی بنا همخوانی جالبی با نمای بیرونی دارد. در ادامه بخش های مختلف این کلیسا را مرور می کنیم:

۱- گنبد

کلیسای سرکیس مقدس به شیوه تک ناوی ساخته شده است؛ طراح بنا به خوبی می دانسته که در کلیساهای تک ناوی وزن سقف بنا به وسیله قوس‌های واقع در زیر سقف، به دیوارهای طولی دو طرف بنا وارد می شود. به همین دلیل این بناها نمی‌توانند عرض زیادی داشته باشند چرا که در تحمل وزن سقف به مشکل بر می خورند. سازه های چنینی معمولا بناهایی کوچک و فاقد گنبد هستند در حالی که کلیسای سرکیس مقدس، هم بزرگ است و هم گنبدی بر فراز خود دارد. این نشان دهنده هوشمندی معمار است که معماری کلیساهای تک ناوی را با معماری تالارهای گنبد دار در آمیخته تا بتواند گنبد بزرگی بر روی بنا قرار دهد؛ گنبدی که گویی بدون داشتن تکیه گاه بر روی سقف مستقر شده و در هوا معلق است. در ‏این کلیسا خبری از ستون های حامل قوس ها نیست و طراح، برای انتقال وزن سقف و ‏گنبد، از نوعی تیر حمال در سازه به نام شاه تیر استفاده کرده است. هشت شاه تیر افقی در این کلیسا به کار رفته که بر روی هشت ستون کار گذاشته شده اند و دارای تکیه گاهی در داخل دیوارها هستند. به عبارت دیگر می توان گفت که طراح، ستون هایی که در کلیساهای دارای تالار گنبددار می بینیم را به داخل دیوارها منتقل کرده و شیوه ای جدید را در سوار کردن گنبد بر روی ساختمان به کار گرفته است.

۲- ناقوسخانه ها

کلیسای سرکیس مقدس دو ناقوسخانه دارد که در دو طرفِ راهروی ورودی غربی کلیسا و بالای ورودی ساختمان، قرار گرفته اند. این ناقوسخانه ها برج هایی با پلان چهار گوش هستند و در انتهای آنها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساق های هشت ضلعی خودنمایی می کند.

معمار کلیسا در انتخاب محل ناقوسخانه ها از ناقوسخانه های کلیسای سرکیس مقدس شهر ایروان الهام گرفته است. در بالای ورودی ها و در زیر برج های ناقوسخانه ها، نورگیرهایی شبیه به دیگر ‏نورگیرهای بنا به چشم می خورند که به سمت داخل فضای برج ها باز می شوند.‏

۳- ورودی کلیسا

ورودی های کلیسای سرکیس مقدس در دیوار غربی بنا واقع شده اند. یک ورودی اصلی و بزرگتر در وسط قرار دارد و دو ورودی کوچکتر نیز در دو طرف شمال و جنوب بنا دیده می شوند. این دو ورودی کوچک عقب تر از ورودی اصلی و در زیر ‏برج های ناقوس قرار گرفته اند. قسمت بالای دیوار ضلع غربی، دارای سنتوری (۱) با ارتفاع کم است. این دیوار بر خلاف دیوارهای دیگر قسمت های ‏کلیسا نمایی شیشه ای با نقش صلیب های بزرگ داشت که پس از تخریب در جریان جنگ تحمیلی تغییر یافت. از آنجا که کلیسا بر روی سکوی نسبتا کوتاهی ساخته شده، طراح در بخش غربی آن پله هایی را تعبیه کرده که در مقابل در ورودی کلیسا قرار دارند.

برای داخل شدن به کلیسا از ورودی اصلی و سردر مرتفع آن می گذریم که به سبک معماری کلیساهای سده‌های چهارم و پنجم میلادی ارمنستان ساخته شده است. سپس به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا قدم می گذاریم و در بالا بالکنی را می بینیم که برای اجرای سرودهای روحانی گروه کُر از آن استفاده می شود.

پاورقی

۱- سه‌گوش بالای درگاه جلوخان سَنتوری نام دارد که بیشتر در معماری یونانی و رومی استفاده می شده است.

۴- فضای صحن

بلندی سقف کلیسا متاثر ازکلیسای مریم مقدس در شهرِ آنی است. این کلیسا در سال ۹۸۸ میلادی به دست سمبات دوم، پادشاه وقت ارمنستان، در این شهر ساخته شده و امروزه بر روی ‏خط مرزی ترکیه با ارمنستان و در داخل خاک ترکیه قرار گرفته است.‏  سقف کلیسای سرکیس مقدس ارتفاع بسیار زیادی دارد و نبود ستون در زیر گنبد باعث شده تا  فضایی بسیار وسیع در صحن کلیسا ایجاد شود.

می توان ۳ بخش برای صحن کلیسا در نظر گرفت: شرقی، غربی و میانی. قسمت میانی از دو قسمت شرقی و غربی پهن تر است و از هر طرف ۷۵ سانتی‌متر پهنای بیشتری دارد. گنبد ۱۶ ضلعی بنا در این قسمت دیده می شود و به وسیله یک چهار ضلعی بر روی یک چهار طاقی قرار گرفته است. چهار طاقی نیز بر روی شاه تیرها تکیه دارد و در ساق و گنبد کلیسا نورگیرهای زیادی دیده می شود.

در بالای دیوارهای خارجی قسمت میانی صحن، یک سنتوری تعبیه شده است که به دلیل همانگ سازی با بالای دیوارهای صحن های شرقی و غربی زاویه ای باز و قاعدتا، ارتفاع کمی دارد. هریک از دیوارهای صحن میانی، دارای سه نورگیر باریک هستند که از بالا تا پایین دیوار امتداد یافته اند. این در حالی است که در دیوارهای صحن های شرقی و غربی تنها از دو نورگیر، استفاده شده است. شیشه های نورگیرها مزین به نقاشی  هایی با موضوعات ملی و مذهبی ‏ارمنیان هستند و جلوه بسیار زیبایی دارند.

۵- محراب و امانت خانه ها

محراب کلیسا به صورت نیم دایره بوده و بر اساس سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا واقع شده است. کف این قسمت بالاتر از کف صحن کلیساست و یک نورگیر در آن دیده می شود. در دو سوی محراب، امانت خانه ها به چشم می خورند که هر یک نورگیر کوچکی دارند. این امانت خانه ها یک ورودی به داخل صحن کلیسا دارند و ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج از بنا در آنها تعبیه شده است.

دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشی‌های دیواری مزین است. موضوع های این نقاشی ها از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، بر گرفته شده اند.

۶- یادمان نسل‌کشی ارمنیان

در محوطه بیرونی کلیسا، سازه ای از سنگ مرمر سفید به چشم می خورد که ۳٫۵۰ متر ارتفاع دارد و بر پایه‌ای از همان سنگ به ابعاد ۷۷ در ۱۶۲ و ارتفاع ۸۲ سانتی‌متر قرار گرفته است. در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی برابر با پنجاه و هشتمین سالگرد نسل‌کشی ارمنیان بود که از این اثر رونمایی شد. بر روی پایه این سازه کتیبه‌ای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتی متر قرار دارد که بر روی آن به خط نستعلیق فارسی و همچنین به زبان ارمنی نوشته شده است: «یادبود شهدای ارامنه» و در زیر آن نیز تاریخ «۲۴ آوریل ۱۹۱۵» به زبان ارمنی دیده می شود.

بنای یادمان نسل‌کشی ارمنیان کلیسای سرکیس مقدس طراحی خاصی دارد و نشانه های متعددی را در خود جای داده است:

طرح مرکب از سه قطعه سنگ، نماد باور دینی ارمنیان است که ملتی برای حفظ آن به قتلگاه رفت.

سنگ هایی با نقش صلیب یا چلیپاسنگ ها نماد رستاخیز مسیح و نشانگر شهادت و خیزش هستند؛ همان گونه که مسیح از مردگان برخاست، ملت ارمنی نیز کشتارها، آوارگی و پراکندگی را به جان خرید تا دوباره زاده شود و حکومت مستقل ارمنستان را، پس از تحمل چندین سده سلطه بیگانگان، در ۱۹۱۸ میلادی بنیان نهد.

سایر نقش های بنای یادبود در مجموع روحیه آزادی‌خواهی، پایداری، پایبندی به دین و ایمان و اعتقاد به پیروزی حق و حقیقت را نمایش می دهند.

نگاهی به تاریخ نسل کشی ارامنه

نسل‌کشی ارامنه، به نابودی عَمدی و از پیش برنامه‌ریزی شده جمعیت ارمنی ساکن سرزمین‌های تحت کنترل امپراتوری عثمانی در دوران جنگ جهانی اول (۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷ میلادی) اتلاق می شود که توسط دولت مردان عثمانی و رهبران قیام ترکان جوان صورت گرفت. این واقعه به حدی تلخ بوده که به آن عناوین دیگری همچون هولوکاست ارامنه، کشتار ارامنه و جنایت بزرگ نیز داده اند و به عنوان یکی از اولین نسل‌کشی‌های سده بیستم از آن یاد می شود.

این عملیات در قالب کشتارهای دسته جمعی و نیز تبعیدهای اجباری که منجر به مرگ می شد، انجام می‌پذیرفت و تعداد کل قربانیان آن بین یک تا یک و نیم میلیون نفر برآورد شده‌است. علاوه بر دستگیری و اعدام ارمنی‌ ها، جمعیت بسیار زیادی از مردان، زنان و کودکان ارمنی نیز از خانه و کاشانه خود تبعید شدند در شرایطی که وادار شدند بدون هیچ دسترسی به آب و غذا به قصد مرگ به راهپیمایی در مسیرهای طولانی و بیابانی بپردازند. در طول این تبعیدات اجباری، گزارش های زیادی نیز از تجاوز و آزار و اذیت جنسی قربانیان توسط نیروهای متخاصم وجود دارد.

۷- مقبره اسقف آرداک مانوکیان

در کنار یادبود نسل کشی ارامنه، مقبره اسقف فقید آرداک مانوکیان (Ardak Manoukian) قرار دارد که خلیفه پیشین ارامنه تهران بود. وی در ۲۲ ژانویه ۱۹۳۱ میلادی در بیروت متولد شد و در ۱۵ اکتبر ۱۹۹۹ در تهران در گذشت. او اسقف اعظم ارمنی‌های تهران از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۹۹ میلادی بود و در دانشگاه تهران به تدریس رشته زبان و ادبیات ارمنی می پرداخت.

آرداک مانوکیان در سال ۱۹۵۹ میلادی (۱۳۳۸ خورشیدی) به عنوان رهبر دینی ارمنی های تهران شناخته شد و در طی دوران خدمتش کلیساهای تارگمانچاتس مقدس، سرکیس مقدس و گریگور لوساووریچ مقدس در تهران و کلیسای مسروپ مقدس در رشت احداث و مقر خلیفه‌گری تهران نیز به صورت رسمی آغاز به کار کرد.

از او ۳۴ عنوان کتاب در زمینه‌های مذهبی، اخلاقی، تاریخی و تحقیقی بر جای مانده که برخی از آنها عبارتند از: اعیاد کلیسای ارمنی، سایه روشن، نقش آب در مراسم مذهبی، خاطرات یک سنگ، فرهنگ و دین و …

متاسفانه تصویری از این مقبره در دست نیست. اگر عکسی از این قسمت در دست دارید برای ما ارسال کنید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را از اینجا آپلود کنید.

تاریخچه کلیسای سرکیس مقدس

نیمه دوم قرن بیستم میلادی تحولاتی خاص را برای پایتخت به ارمغان آورد که از جمله آنها روانه شدن مهاجران ارمنی به تهران بود که باعث شد جمعیت آنها در پایتخت رشد چشمگیری پیدا کند. ارمنیان در سطح شهر پراکنده شدند و محله های جدید ارمنی نشین را در مناطق مختلف تهران به وجود آوردند.

از سال ۱۳۲۴ خورشیدی تا آن زمان کلیسای مریم مقدس در محله حسن آباد، کلیسای جامع ارمنیان محسوب می شد و خلیفه گری نیز در ساختمان ‏هم جوار آن مستقر و به انجام امور ارمنیان تهران مشغول بود. این افزایش جمعیت کلیسای مریم مقدس را با کمبود فضا رو به رو کرد و فکر ساختن کلیسایی تازه را به وجود آورد. البته دلیل ساخت کلیسای جدید تنها این مساله نبود بلکه از سوی دیگر، جا به جایی ارمنیان و پراکنده شدن آنها در سطح شهر باعث کاهش جمعیت مسیحیان در محله های جنوب تهران شد. در این دوران کلیه کلیساها در جنوب پایتخت متمرکز بودند و در نتیجه، دسترسی ارمنیان محله های ‏جدید، به ویژه در شمال شهر تهران آن زمان و به عبارتی محله یوسف آباد به کلیساها با مشکل مواجه شده بود.

این مساله نیز مزید بر علت شد تا بر اساس نیازها، کلیسایی با گنجایش بیشتر در مجاورت محله های جدید ساخته و ساختمان هایی با فضای بزرگ تر برای ‏انجام امور ارمنیان تهران در نظر گرفته شود.

خلیفه گری ارمنیان تهران با کمک مارکار سرکیسیان، قطعه زمینی را ‏برای احداث کلیسا و ساختمان های خلیفه گری خرید. این زمین در تقاطع خیابان های چهل متری (کریم خان زند) و ویلا (استاد نجات الهی) قرار داشت و از ‏مرکزیت بیشتری در بین محلات ارمنی نشین تهران برخوردار بود.

طراحی ساختمان کلیسا به مهندس اوژن آفتاندیلیان واگذار شد و پس از فوت ‏مارکار سرکیسیان، فرزندان وی به نام های گورگن و وازگن هزینه ساخت کلیسا و ساختمان های ‏خلیفه گری را تامین کردند.

در ۱۴ فروردین ۱۳۴۳ خورشیدی برابر با ۳ آوریل ۱۹۶۴ میلادی، کلنگ احداث کلیسا بر زمین زده شد. این مراسم با حضور آرداک مانوکیان، اسقف عظم ارمنیان تهران، روحانیان کلیسای ارمنی و جمعیت بزرگی از ارمنیان تهران صورت گرفت و در آن نوزده ساقدوش نیز حضور داشتند که هر یک می بایست لوح مخصوصی را در پی‌های کلیسا قرار می دادند. دو تن از این ساقدوشان گورگن و وازگن سرکیسیان بودند که پس از انجام مراسم مذهبی و نام گذاری کلیسای جدید لوح ها را در جای از پیش تعیین شده گذاشتند و در نهایت کار ساخت و ساز کلیسا آغاز شد.‏

مهندس آفتاندیلیان طرح ویژه ای برای این کلیسا ارایه کرد. برای ادامه کار ساخت و ساز از شش نفر دیگر نیز دعوت به عمل آمد تا برنامه ساخت و ساز را ارایه و هزینه را برآورد کنند و در نهایت ساخت کلیسا به لئون کشیشیان سپرده شد.

پس از چندی مشکلات فنی و مالی برای ساخت این بنا پیش آمد ‏اما پس از رفع این مشکلات ساخت کلیسا در ۱۳۴۸ خورشیدی (۱۹۶۹ میلادی) از سر گرفته شد و در ۱۳۴۹ خورشیدی (۱۹۷۰ میلادی) به پایان رسید. آغاز به کار کلیسا در ۹ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی (۲۹ آوریل ۱۹۷۳ میلادی) طی مراسمی ‏مذهبی صورت گرفت که افراد زیر در آن حضور داشتند:

جاثلیق عالی جناب خورن اول بارویان – آرداک مانوکیان، اسقف اعظم ارمنیان ‏تهران – مقامات دولتی، خیران کلیسا و ارمنیان تهران

این مراسم پس از پایان تجهیز کلیسا، آماده کردن صندلی ها و نصب ناقوس های کلیسا، که در ونیز ساخته شده بودند، انجام شد و در این روز، ۴۲ خَیِر تکمیل نواقص کلیسا را بر عهده گرفتند.

جنگ تحمیلی خسارت هایی را در این کلیسا به بار آورد و در جریان اصابت موشک در نزدیکی کلیسا کلیه شیشه های دیوار غربی فرو ریخت. مرمت این بخش از کلیسا با استفاده از سنگ مرمر انجام و دیواری با سه نورگیر کوچک در این قسمت ساخته شد.

پس از گذشت مدتی تَرَک هایی در سقف ایجاد شد و با بارش باران وضعیت آنها رو به وخامت گذاشت. در این زمان بررسی هایی صورت گرفت و مشخص شد که شاه تیرها قدرت تحمل وزن سقف و گنبد را ندارند. در نتیجه این مشکل، از شهریور ۱۳۶۰ خورشیدی (آگوست ‏۱۹۸۱ میلادی) به مدت نوزده ماه کلیسا به دست شخصی به نام “روبن در سرکیسیان” سپرده شد تا آن را مرمت کند. او برای ‏تقویت شاه تیرها در زیر چهارطاقی گنبد، چهار ستون نصب کرد و در فروردین ۱۳۶۲ خورشیدی (مارس ‏‏۱۹۸۳ میلادی) کلیسا مجددا بازگشایی شد.

در ۱۳۹۱ خورشیدی یا ۲۰۱۲ میلادی نیز، تعمیراتی در داخل و خارج کلیسا صورت گرفت و در طی آن حوضچه ‏مخصوص غسل تعمید در گوشه شرقی دیوار شمالی بنا، بازسازی شد و تصاویری از تعمید ‏حضرت مسیح به دست یوحنای تعمید دهنده بر روی آن نقش بست.