دهخدا؛ ترکیبی از سیاست و فرهنگ روزی که علی‌اکبر دهخدا مدیریت مدرسه علوم سیاسی را پذیرفت   محمود فاضلی سازندگی ۱۲/۷/۱۴۰۰ ص ۱۱

در سال ۱۲۷۸، میرزا حسن‌خان مشیرالدوله که در خارج تحصیل علوم سیاسی کرده بود، با مشاورت پدرش، نصرالله ‌خان مشیرالدوله وزیر خارجه و خواهش او «مدرسه سیاسی» را بنیان گذاشت. این مدرسه جزو وزارت خارجه بود و اکثر شاگردانش از فارغ التحصیلان دارالفنون بودند. ریاست مدرسه برعهده میرزا حسن‌خان مشیرالدوله بود. در سال ۱۲۸۶محمدعلی فروغی به ریاست آن انتخاب شد. شرایط ورود به مدرسه، سن ۱۱ تا ۱۵ سال، مواد امتحانی ورودی (صرف و نحو، حساب، خط، انشاء و املاء)، مواد درسی تاریخ، فقه و حقوق بود. این مدرسه دو دوره تحصیلی و پنج کلاس داشت. در دوره اول، سه کلاس و در دوره دوم دو کلاس پیش‌بینی شده بود.

هدف اولیه مدرسه علوم سیاسی تعلیم افراد برای به کارگیری آن‌ها در وزارت خارجه بود. همین که تعداد دانش آموزان به شانزده نفر رسید، روز افتتاح رسمی مدرسه برای نیمه شعبان ۱۳۱۷ مطابق ۲۸ آذر ماه ۱۲۷۸ مقرر گردید. در مراسم افتتاحیه، حسن پیرنیا بر اساس جزوه‌ای که از مقدمه حقوق بین‌الملل تهیه کرده بود، شرحی مفصل درباره حقوق برای حضار بیان کرد. مدرسه عالی علوم سیاسی در آغاز کار خود فقط یک کلاس داشت و یکی از دوائر تابعه وزارت خارجه به شمار می‌آمد. شاگردان دوره اول این مدرسه، اغلب از میان شاگردان مدرسه دارالفنون (دبیرستان امیرکبیر) انتخاب شده بودند. ریاست مدرسه به حسن پیرنیا و معاونت مدیریت داخلی آن با محقق الدوله فرزند امین دربار که تحصیلات عالیه اروپایی داشت، محول شد.

علی‌اکبر دهخدا نیز از جمله اولین محصلین  این مدرسه به شمار می‌آمد. او از جمله شاگردانی بود که در درس فرانسه سرعت پیشرفتش از بقیه بیشتر بود. دهخدا با تلاش و کوشش و علاقه زیاد در مدت نزدیک به ۱۰ سال دروس رایج را فرا گرفت و با گشایش مدرسه سیاسی در تهران به تحصیل ادامه داد. معلم زبان فارسی مدرسه سیاسی محمدحسین فروغی موسس و مدیر روزنامه تربیت و پدر محمدعلی فروغی ذکاءالملک بود که گاهی اوقات تدریس ادبیات فارسی را به‌عهده دهخدا می‌گذاشت.

عبدالله مستوفی  که او نیز در این مدرسه درس می‌خواند از رفقای این مدرسه، دهخدا را به‌عنوان مهم‌ترین رفیقش معرفی می‌کند. او می‌گوید از همان روز اول با او مانوس شده است. زیرا او نیز مثل مستوفی هم در خانه و هم در مدرسه تحصیلات دینی داشت. در سال سوم درس خواندن در این مدرسه محصلین باید یک تحقیق ارائه می‌کردند. دهخدا مقاله‌ای در تاریخ قدیم ایران را به نگارش درآورد و آن را برای وزیر خارجه و معاون که در مراسم تحصیلی حضور داشتند قرائت کرد. از آنجا که علی‌اکبر در این مدت توانسته بود زبان فرانسه را فرا گیرد و با علوم سیاسی هم آشنا بود به دعوت معاون‌الدوله غفاری که به سفارت ایران در بالکان منصوب شده بود به اروپا رفت و دبیر سفارت ایران شد. او در شهر وین توانست زبان فرانسه و دیگر معلومات خود را تکمیل کند.

در دوازدهم شهریور ماه ۱۳۰۵ کمیسیونی مرکب از مشیرالدوله حسن پیرنیا، مشاورالممالک، محمد مصدق، عظیمی، علی‌اکبر دهخدا، اسماعیل مرآت و داوود پیرنیا، تشکیل شد. اعضای این کمیسیون در نظر داشتند که نظامنامهً اساسی جدیدی برای مدرسهً علوم سیاسی تدوین کنند. این اقدام به شدت از سوی وزارت معارف مورد اعتراض قرار گرفت، چرا که از نظر این وزارتخانه «تهیه و اصلاح دستورات رسمی کلیهً تحصیلات علمی و فنی و مدارس ذکور واناث و نظامنامه های مدارس، از وظایف مختصهً وزارت معارف است» و نظامنامهً جدید مدرسهً علوم سیاسی، قبل از انتشار به تصویب وزارت معارف نرسیده بود. در آن زمان، تعلیمات کشور باید تحت نظارت وزارت معارف صورت می‌گرفت، اما هر کدام از مدرسه‌های علوم سیاسی و عالی حقوق به ترتیب تحت نظارت و مدیریت وزارتخانه‌های خارجه و عدلیه بودند. پس از اعتراض وزارت معارف، نظامنامهً مدرسهً علوم سیاسی در ۲۹ آبان ۱۳۰۵ به‌منظور تصویب به وزارت معارف ارجاع شد. به هنگام طرح این نظامنامه در دوازده آذر ماه همان سال، دهخدا (مدیر مدرسهً علوم سیاسی) و ابوالقاسم نجم (رئیس ادارهً محاسبات وزارت خارجه) نیز حضور داشتند.

کمتر از ۳ ماه بعد، در زمان وزارت فرهنگ سیدمحمد تدین، مدرسهً عالی علوم سیاسی به پیشنهاد وزارت معارف و تصویب هئیت دولت و امضای مستوفی الممالک (رئیس الوزرا) از وزارت خارجه جدا شد. در اول اسفند ماه ۱۳۰۵ این مدرسه با کل بودجه، پرسنل، محل واثاثیه، به وزارت فرهنگ و معارف پیوست. در سال بعد از ادغام این دو، مدرسه حقوق و علوم سیاسی پا به عرصه وجود گذاشت. مدرسه تجارت نیز در ۱۳۰۶ از وزارت فواعد عامه جدا شد و زیر نظر وزارت معارف قرار گرفت.  در سال ۱۳۰۶ دهخدا به ریاست آن انتخاب شد و دو رشته علوم قضایی و اداری را به آن اضافه کرد. دوره لیسانس در این مدرسه سه سال طول می‌کشید. در ابتدا دانشکده حقوق فعالیت خود را با دو مدرسه حقوق و علوم سیاسی آغاز کرد. این دو مدرسه با تشکیل و ارائه فعالیت‌ها و برنامه‌های درسی به طور مشترک قبل از تاسیس دانشگاه تهران با هم همکاری می‌کردند. در سال ۱۳۱۵ با تاسیس دانشگاه تهران این مدرسه به دانشکده حقوق و علوم سیاسی تغییر کرد.

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *