یک عمر تلاش برای پیوند علم و دین (به مناسبت سالگرد درگذشت یدالله سحابی) محمود فاضلی روزنامه اعتماد ۲۲ فروردین ۱۴۰۱ ص ۱۲

سحابی یکی از فعالان مهم سیاسی در دوران پهلوی و بعد از انقلاب اسلامی است. سحابی را باید در کنار مهندس مهدی بازرگان و آیت‌الله سیدمحمود طالقانی از اولین چهره‌های ملی مذهبی ایران دانست که پای در مبارزه سیاسی گذاشتند و تلاش کردند با تلفیق دو عنصر «ملی‌گرایی» و «اسلام‌گرایی» با علم روز و مفاهیم مدرن دست به سیاست‌ورزی بزنند.

در سال ۱۳۱۱ از اولین نسل دانشجویانی بود که در دوره رضا شاه برای تحصیل به خارج رفت و در رشته گیاه‌شناسی و آب‌های زیرزمینی تحصیل کرد. در جریان همین سفر با مهدی بازرگان و دکتر قریب آشنا شد؛ رفاقتی که بعد‌ها نهضت آزادی ایران بر مبنای آن شکل گرفت. این سفر سحابی اولین مواجهه دانشجویان و تحصیلکردگان مسلمان ایرانی با غرب و علوم مدرن بود. پس از دریافت مدرک دکترا در رشته زمین‌شناسی به کشور بازگشت و تدریس را در دانشسرای عالی تهران پی گرفت. سپس به عنوان عضو هیات‌علمی در دانشکده علوم دانشگاه تهران استخدام شد و به تدریس در رشته زمین‌شناسی پرداخت. در سال ۱۳۲۵ ریاست اداره فرهنگ تهران و توابع را بر عهده گرفت ولی پس از ۴ ماه از سمت فوق استعفا داد و به ‌عضویت شورای عالی فرهنگ درآمد و در کمیسیون تعلیمات دینی وزارت فرهنگ در تدوین کتب دینی مدارس ایفای نقش کرد.
سحابی در سال‌های قدرت گرفتن دکتر مصدق و شکل‌گیری جنبش ملی شدن صنعت نفت همیشه یکی از یاران وفادار مصدق و حامیان سرسخت او بود. اولین فعالیت جدی سحابی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ همراه با جمعی از فعالان سیاسی پیوستن به نهضت مقاومت ملی ایران در شرایط خفقان پس از کودتا بود. در ۱۳۳۳ به ‌علت اعتراض به قرارداد کنسرسیوم نفت، با حکم تحصیل وزارت فرهنگ، از خدمت در دانشگاه محروم شد. از دیگر اقدامات فرهنگی سحابی در همان دوران تاسیس موسسه فرهنگی اخلاق، تاسیس دبیرستان کمال و همچنین شرکت سهامی انتشار بود.
به‌ دنبال باز شدن فضای نسبی سیاسی ایران در دوره محمدرضا شاه و در اواخر دهه سی و با انحلال نهضت مقاومت ملی، سحابی به جبهه ملی دوم پیوست. از میان هم‌فکران او بازرگان و طالقانی به شورای مرکزی جبهه ملی دوم راه یافتند. اما به خاطر اختلافاتی که با اعضای جبهه ملی داشت، در سال ۱۳۴۰ از عضویت در جبهه ملی کناره گرفت و همراه با بازرگان و طالقانی نهضت آزادی را بنیان نهاد. نهضت آزادی در آستانه برگزاری همه‌پرسی انقلاب سفید با صدور اعلامیه، شرکت در این همه‌پرسی را تحریم کرد و به ‌همین علت در ۴ بهمن ۱۳۴۱ همراه با دیگر اعضای نهضت آزادی دستگیر و پس از محاکمه به شش سال زندان محکوم شد. در ایام زندانی بودن سحابی، دکتر مصدق رهبر ملی شدن صنعت نفت درگذشت و سحابی با استفاده از مرخصی زندان، در مراسم تدفین او شرکت کرد. او پس از گذراندن بخشی از دوران حبس، در سال ۱۳۴۶ آزاد شد و به فعالیت‌های سیاسی علیه حکومت پهلوی پرداخت. در جمعیت ایرانی دفاع از حقوق‌بشر عضویت داشت و در قالب آن جمعیت، اعلامیه‌هایی علیه حکومت پهلوی صادر می‌کرد. دغدغه اصلی او در سال‌های فعالیت سیاسی‌اش پیوند علم و دین و به دست آوردن قرائتی مدرن از اسلام در عرصه سیاست بود.
در آذر ۱۳۵۷ از سوی امام خمینی به ‌عضویت شورای انقلاب اسلامی و در دی ۱۳۵۷ هم به‌ عضویت در کمیته تنظیم اعتصابات منصوب شد‌. در بهمن ۱۳۵۷ از سوی نخست‌وزیر دولت موقت به عنوان وزیر مشاور در امور طرح‌های انقلاب اسلامی و در مهر ۱۳۵۸ به عنوان وزیر مشاور در تعلیمات و تحقیقات منصوب شد ولی یک ماه بعد در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ و در پی تسخیر سفارت امریکا در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام و استعفای دولت موقت از سمت وزارت کناره گرفت.
در نخستین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه تهران راهی مجلس شد و در افتتاحیه مجلس ریاست سنی مجلس را بر عهده داشت. پس از پایان اولین دوره مجلس به فعالیت‌های سیاسی در قالب نهضت آزادی ادامه داد و رویکرد انتقادی به برخی تصمیمات داشت. در اعتراض به توهین و تهدید و عدم تامین در محوطه در ورود و خروج مجلس، اخلالگری در اجتماعات، سانسور، محرومیت در صدا و سیما و توقیف روزنامه‌های آزاد، اعلام کرد در جلسات مجلس شرکت نخواهد کرد. سحابی در سال ۱۳۶۵ در مخالفت با ادامه جنگ نامه‌ای به امام خمینی نوشت. در دوران اصلاحات هم به فعالیت سیاسی خود ادامه داد. از مهم‌ترین اقدامات او در این سال‌ها، تحصن او در اعتراض به دستگیری عزت‌‍‌الله سحابی بود که با وساطت رییس مجلس ششم خاتمه یافت. سحابی در ۲۳ فروردین ۱۳۸۱ در ۹۷ سالگی درگذشت. رهبر انقلاب در پی درگذشت سحابی، او را «شخصیت‌ کهنسال‌ علمی و فرهنگی و سیاسی» توصیف کرد که «سال‌های درازی را با مجاهدت‌ و جدیت‌، به‌ تلاشی‌ صادقانه‌ در راه‌ آنچه‌ بدان‌ باور داشت‌، مصروف‌ کرد.»

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *