سید محمود دعایی (متولد ۱۳۲۰در یزد)، از روحانیون مبارز نهضت امام‌خمینی و همراهان ایشان در دوران تبعید در نجف، سفیر ایران در عراق بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۸، نماینده شش دوره مجلس شورای اسلامی از ابتدا تا سال۱۳۸۳، عضو مجمع روحانیون مبارز، سرپرست موسسه اطلاعات از سال ۱۳۵۹ تا زمان درگذشت بود.
پدرش مرحوم حاج سیدمحمد دعایی یزدی معروف به سیدمحمد زارچی از روحانیون و وعاظ معروف یزد بود. در سال‌های قحطی بعد از جنگ جهانی دوم، مادرش که از پدرش جدا شده بود و در چهارسالگی به اصرار، حضانت وی را بهعهده گرفته بود، وی را به کرمان آورد و با مشقت و فقر بزرگ کرد.
وی بهدلیل تربیت مذهبی مادر به دروس حوزوی علاقه‌مند بود و ابتدا به حوزه علمیه کرمان و سپس به حوزه قم عزیمت کرد. در کرمان تحت تاثیر حجتی کرمانی، مبارزه خود را آغاز کرد و هنگام سفر شاه به کرمان تراکت‌هایی علیه شاه توزیع کرد که در آنها شاه مهمان ناخوانده و خائن خطاب شده بود. وی اواخر سال ۱۳۴۲ یعنی اوج مبارزات امام‌خمینی در ایران و پس از واقعه ۱۵خرداد به حوزه علمیه قم رفت و در آنجا با مرحوم مصطفی‌خمینی صمیمیت یافت که این دوستی تا آخر عمر ایشان در نجف ادامه داشت.
وی در دوران تبعید امام به ترکیه در قم ملبس شد. وی از همکاران نشریه‌های مخفی و مبارزاتی «بعثت» و «انتقام» بود. در سال ۱۳۴۶ و در پی فعالیت‌های مبارزاتی و چاپ و توزیع اعلامیه‌های نهضت، تحت تعقیب ساواک قرار گرفت و لذا به عراق متواری شد و بدین سان بعد از سه سال حضور در قم، در نجف به امام‌خمینی پیوست. عراقی‌ها به کلیه مبارزین ایرانی که در خارج از کشور بودند و هر جایی که فعالیت می‌کردند، امکانات تردد و اقامت، آموزش و تبلیغ می‌دادند. آنها کلیه نیازهایی را که یک مبارز برای ادامه راه خود احتیاج داشت در اختیارشان قرار می‌دادند. در کنار همین امکانات وسیع تبلیغاتی، رادیوی فارسی بغداد که در ایران قبل از این ماجراها شنونده چندانی نداشت در اختیار مبارزین قرار گرفت.
از جمله پیشنهاد شد که مبارز روحانی هم بین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه از وقت برنامه را به خود اختصاص دهند. دعایی برنامه خود در رادیو فارسی عراق را با عنوان «نهضت روحانیون» در ایران آغاز کرد. وی در این برنامه که نوار سخنرانی‌های امام‌خمینی، اعلامیه‌های نهضت، وضعیت زندانیان سیاسی و مبارزان در ایران و شهدا پخش می‌شد و به مرور موج استقبال از آن به حدی فراگیر شد که امام‌خمینی متوجه آن شد و ضمن پرس و جو از سیدمصطفی از دعایی خواست که محتوای برنامه‌ها را برای وی ببرد. امام‌خمینی بعد از مطالعه برنامه‌ها و تایید آن از وی و دوستانش می‌خواهد که دو نکته را رعایت کنند؛ اول اینکه حقیقت را بگویند و به حجم اتفاقات، چیزی را اضافه نکنند و دوم اینکه از فحاشی و ناسزا پرهیز کنند.
دعایی در نجف در ارتباط با اعضای سازمان مجاهدین خلق، بهعضویت این سازمان در می‌آید و وقتی با امام در مورد تایید سازمان سخن می‌گوید، امام که در رصد مسائل پیرامونی خود بسیار دقیق و تیزبین بود، بیان می‌کند که«من در خلال صحبت‌های آنها فهمیدم که نسبت به معاد ایمان ندارند و معاد را دنباله سیر تکامل همین جهان می‌دانند.» دعایی از این برخورد امام می‌رنجد و دو تا سه ماه به حالت قهر خدمت ایشان نمی‌رود، اما بعد از سه ماه ضمن عذرخواهی رابطه خود را مجددا محکم می‌کند تا اینکه خود در درون سازمان به این نتیجه می‌رسد که اینها نسبت به مسائل و مبانی مذهبی، آن پایبندی و اعتقاد اولیه را که ابراز می‌کردند، ندارند. در نتیجه از سازمان کناره می‌گیرد در حالی که قبل از آن به قدری در این کار مصمم بود و تحت تاثیر مبارزات اعضای سازمان، حتی ارثیه خود را به‌صورت کامل به سازمان میبخشد.
دعایی به هنگام تبعید امام‌خمینی حدود ۱۰ روز به پاریس رفت و از آنجا همراه با پرواز ایشان به ایران بازگشت. او بعد از انقلاب در اوایل سال ۱۳۵۸ بهعنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در عراق عازم بغداد شد و بهدنبال اعتراض به دخالت‌های آشکار مامورین عراقی در امور داخلی ایران به دستور وزارت خارجه در اسفند ۱۳۵۸ به ایران بازگشت. پس از آن مدتی در دفتر امام‌خمینی اشتغال داشت. سپس بهدستور ایشان در اردیبهشت ۱۳۵۹ به سرپرستی موسسه اطلاعات منصوب شدکه تا زمان درگذشت، بهعنوان سرپرست موسسه اطلاعات فعالیت داشت. وی که از اعضای جامعه روحانیت مبارز تهران بهشمار می‌رفت، در آستانه انتخابات مجلس سوم به همراه جمعی دیگر از اعضا، انشعاب کرده و «مجمع روحانیون مبارز» را تشکیل دادند. دعایی در شش دوره مجلس شورای اسلامی نماینده مجلس بود.
دعایی در سال ۱۳۹۳ نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر را دریافت کرد. در سال ۱۳۹۷ نیز از سوی انجمن دفاع از آزادی مطبوعات به عنوان چهره شاخص فرهنگی انتخاب و جایزه قلم طلایی به او اهدا شد. دعایی روز ۱۵ خرداد ۱۴۰۱ در ۸۱ سالگی در تهران درگذشت و در حرم امام خمینی به خاک سپرده شد.
