انگار همین چند روز پیش بود که دوستان و استادان و دانشجویان برای گرامیداشت هشتادسالگی زنده یاد دکتر غلامعباس توسلی در خانه اندیشمندان علوم انسانی گرد آمده و درباره او سخن گفتند و سخنان نرم و ملاطفت آمیز و دلسوزانه او را شنیدند. این گزارش را از آن دیدار می‌آورم زیرا در فرهنگ ما، انسان دانا همواره در کلمات و آموزه‌ها و کتاب‌هایش زنده است. به قول سیدالشعرای شاعران معاصر استاد امیری فیروزکوهی: «من همان اندوه پنهان در سخن‌های خودم…»
در مراسم گرامیداشت دکتر غلامعباس توسلی، که در خانه اندیشمندان علوم انسانی، با حضور استادان و چهره‌های علمی و سیاسی و دانشجویان و علاقه‌مندان ایشان به صورت دوستانه برگزار شد، سخنرانی‌ها و گفت و شنودی درباره مقام و کارها و تحقیقات استاد بیان شد..
ابتدا دکتر سید محمد امین قانعی راد ، رئیس انجمن جامعه شناسی، ضمن تبریک زادروز استاد به ایشان و خانواده شان، خطاب به حضار در جلسه گفت: قرار بود در این جلسه برخی از دوستان درباره کارنامه علمی و بعد سیاسی و مذهبی استاد و ۵۰ سال خدمت دکتر توسلی به جامعه شناسی کشور صحبت کنند که متأسفانه این فرصت دست نداد. هدف از این کار کاملا علمی بود و چندین انجمن علمی برای برگزاری این بزرگداشت پیش قدم شدند.
وی ادامه داد: البته همه ما می دانیم و باید در نظر داشته باشیم که دکتر توسلی همواره یک شخصیت سیاسی هم بوده اند و سال‌ها در رده‌های مختلف شرکت کردند اما از ویژگی‌های ایشان این بوده است که واقعا به شیوه مارکس وبری هیچگاه مسأله فعالیت در عرصه های سیاسی، و کلاس و پژوهش و آموزش را با هم قاطی نمی‌کردند و هیچگاه گرایشات و علایق سیاسی را در تدریس و انتخاب دانشجو یا استاد و در مواقع دیگر ترجیحات سیاسی و عقیدتی و حتی ترجیحات شخصی خودشان دخالت نمی‌دادند. با سعه صدر و وسعت دید برخورد می‌کردند. حتی ایشان همواره از استادانی که بعدها علیه ایشان جبهه گیری کردند، حمایت می‌کردند و تنها چیزی که برایشان مهم بود علم بود و تعهدی که به جامعه شناسی داشتند، به ویژه جامعه شناسی کشور عزیزمان ایران که همچون نهال ضعیفی با دستان دکتر توسلی آبیاری و امروز به نهالی برنا با آینده‌ای روشن تبدیل شده است و دستاوردهای پژوهشی و آموزشی متنوع و چهره‌های علمی بسیار دارد که اکثر آن ها دست پرورده خود ایشان هستند.
در ادامه این جلسه، دکتر ابراهیم یزدی به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: یک سال بعد از تشکیل نهضت آزادی در اردیبهشت۴۰، به اتفاق چند نفر از دوستان خارج از کشور از جمله دکتر شریعتی و دکتر چمران و سایر رفتگان بودیم که دکتر توسلی هم به ما پیوستند و از جمله کسانی بودند که همواره قلم و فکرشان پیوسته در خدمت آزادی و مبارزه علیه استبداد بود. در آن موقع نشریه ایران آزاد دیدگاه‌های آقای دکتر توسلی را به عنوان دانشجویی علاقه‌مند و فعال منتشر می‌کرد و بعد هم ایشان این مبارزه را در دانشگاه ادامه دادند.
وی همچنین درباره ویژگی‌های تدریس استاد اظهار کرد: دکتر توسلی مانند مرحوم بازرگان که رئیس و استاد دانشکده فنی بود هیچ وقت درس را با سیاست قاطی نمی‌کرد. خاطره ای از مرحوم بازرگان نقل می‌کنم که به ایشان هم تسری می‌یابد و آن این که بعد از ۲۸ مرداد یکی از دانشجویان که به زندان رفته و نتوانسته بود درسش را بگذراند، پیش مهندس بازرگان رفت و گفت چون زندان بودم نتوانستم درس بخوانم و نمره قبولی بگیرم. مهندس بازرگان هم گفته بود: قرار نیست چون زندان رفتی من به تو نمره قبولی بدهم. وی مهندس عزت‌الله سحابی را صدا می‌کند و آن دانشجو را به او می‌سپارد و می‌گوید از حالا تا شهریور که موقع امتحان تجدیدی‌ها است با این آقا کار کن تا درسش را بخواند و بیاید امتحان بدهد.
هدف من از نقل این خاطره این بود که مهندس به هیچ کس به این دلیل که به زندان رفته و حتی عضو نهضت آزادی بوده، نمره نداد! این ها اصولی است که باید فراموشمان نشود و من به جرأت می گویم که آقای دکتر توسلی که استاد قرن ما هستند این اصول را در کارشان رعایت کردند.
دکتر سارا شریعتی نیز خیلی کوتاه گفت: من آمدم بگویم که امثال دکتر توسلی حافظه‌های زنده رشته علوم اجتماعی هستند اما دیدم که باز در این مجلس تاریخ‌سازی کردیم و جشن ساده تولد استاد به یک اتفاق سیاسی و تاریخی تبدیل شده است. به هر حال خرداد ماه است و این اولین جلسه لغو شده است و ما همچنان تا آخر خرداد ماه منتظر لغو جلسات دیگر هستیم.
دکتر توسلی در پایان برنامه و قبل از بریدن کیک، با صدایی آرام از حضور همگان و کسانی که این برنامه را برای هشتادمین سال تولدش ترتیب داده بودند تشکر کرد و گفت: از همه دوستانم به ویژه کسانی که به من کمک معنوی کردند از جمله مهندس بازرگان و دکتر سحابی تشکر می‌کنم و به روانشان درود می‌فرستم و امیدوارم این جلسه آغاز یک همبستگی ملی باشد برای اصحاب علوم اجتماعی و یادشان باشد که علوم اجتماعی یک دانش کاربردی و مفید برای جامعه است اما همچون شمشیر برّان دولبه است که باید خیلی با متانت و دقت با آن کار کرد. همچنین به حفظ کیفیت جامعه شناسی بپردازید و تغییرات را از درون علم جامعه شناسی شروع کنید تا ابزار برنده ای بماند.
من که الان از دانشگاه بیرون آمده ام و بازنشسته شده ام ولی همواره دلم به یاد دوستان و دانشگاه می تپد و از همه متشکرم. (روزنامه اطلاعات، چهارشنبه، ۶ خرداد ۱۳۹۴)
