بزرگداشت زنده‌یاد دکتر یدالله ثمره در انجمن ‌آثار و مفاخر فرهنگی

 نشست مجازی بزرگداشت زنده‌یاد دکتر یدالله ثمره، از برجسته‌ترین زبانشناسان ایرانی، ( (متولد ۱۰ اردیبهشت ۱۳۱۱کرمان – درگذشتهٔ ۳ اسفند ۱۳۹۷)                استاد بازنشسته دانشگاه تهران،عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و اولین رئیس انجمن زبان‌شناسی ایران و در حوزه آواشناسی و واج‌شناسی، دیروز توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.‌

به گزارش خبرنگار اطلاعات، دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در این مراسم بزرگداشت مجازی اظهار کرد: در زمینه نقش استاد ثمره در زبان‌شناسی نوین در محافل دانشگاهی، ارج‌نامه‌ای تهیه شده که به زودی توزیع خواهد شد. من از یک منظر دیگر درباب استاد ثمره حرف می‌زنم. ایشان در سال ۱۳۴۷، بعد از دریافت دکترای زبان‌شناسی از لندن، بنیانگذار انجمن‌ها و گروه‌های علمی این رشته در ایران بود و برای زبان‌شناسی، به‌ویژه مسأله زبان فارسی که زبان مادری ماست، زحمات زیادی کشید و مایلم به پاس زحمات گرانقدر ایشان، غزلی از بزرگ‌ترین شاعر و حکیمی که فرهنگ ما در حوزه زبان فارسی به خود دیده، حضرت حافظ، بخوانم و یک مصرع از این غزل را مبنای سخن قرار دهم.‌‌بلخاری با خواندن غزل «راهی بزن که آهی بر ساز آن توان زد…» ادامه داد: محور بحث من بیت «عشق و شباب و رندی مجموعه مراد استر چون جمع شد معانی گوی بیان توان زد» است. چون روح انسان به حالت ملکه رسید، به نحوی معنا در جان و نفس سکنی گزید و روح بر معنا مسلط شد و معنا در ذهن و نفس و جان عالِم ملکه شد، آنگاه زبان باز شد. در تعبیر دینی، چون انشراح صدر رخ دهد، گره‌های زبان گشوده و کلام توسط مخاطب فهم می‌شود.‌

وی افزود: بنابراین میان انشراح صدر و گشودن گره‌های زبان نسبتی است و اگر در قرآن این دو معنا کنار هم و تفکیک ناپذیرند، باید گفت نسبت ذاتی میان زبان و معنا وجود دارد. این نسبت، نسبی و قابل انفکاک نیست و اگر معنا بر جان مسلط نباشد، زبان الکن خواهد بود.‌

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ادامه داد: از اجتماع ملکه بودن معنا و توان زبان،گره‌های زبان گشوده می‌شوند و مخاطب به لذت ادراک می‌رسد که فوق‌العاده مهم است.‌

وی تأکید کرد: در باب نسبت میان زبان و معنا و اینکه این دو باید در جان و نفس عالمان به همنشینی مطلق برسند، به نکته‌ای در فلسفه اشاره می‌کنم که شاید از اولین جرقه‌های ورود به بحث زبان‌شناسی باشد. ساختاری که در فلسفه سقراط و بعد ارسطو آغاز شد در این زمینه اهمیت دارد. سقراط نخستین هسته علم منطق را بنیادگذاری کرد و ارسطو، ارغنون را نوشت. این نخستین حرکت‌ها در راستای ایجاد قوانین و موازینی برای اندیشه و زبان بودند. ارسطو، انسان را «حیوان ناطق» نامید و فصل او را از سایر موجودات، ناطق بودن قرار داد. نطق به معنای زبان است. در ذهنیت این فیلسوفان، تفکر محوریت داشت و علم منطق هم علمی بود که انسان را به استنتاج درست راهنمایی می‌کرد. غرض آنها نجات انسان از سفسطه و مغلطه بود. هنگامی که شما نطق باطنتان به حالت ملکه برسد، زبان باز می‌شود. زبان بدون اتکا به عقل و اندیشه، فقط به اوهام گشوده می‌شود. زبان، منزل ظهور و تجلی اندیشه است و بین آنها یگانگی وجود دارد و وقتی اندیشه به کمال رسید، زبان جاری می‌شود و حقایق را به مخاطب منتقل می‌کند.‌

بلخاری گفت: اگر علم زبان‌شناسی را جدی بگیریم، متوجه می‌‌شویم قوت در زبان‌‌شناسی، قوت اندیشه است و زبان‌شناسان برجسته امروز سعی می‌کنند با نشان دادن قدرت بلند و پرتوان زبان، به قدرت یافتن اندیشه یاری کنند.‌

دکتر محمود بی‌جن‌خان، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، طی سخنانی گفت: دکتر ثمره سه اثر ارزشمند در میان آثارش دارد که در این جلسه درباره آنها حرف می‌زنم: اول کتاب «آواشناسی زبان فارسی» که مرکز نشر دانشگاهی چاپ کرده است و یکی از پر استنادترین کتاب‌های رشته زبان‌شناسی است؛ زیرا تخصص‌های مختلف به آن نیاز دارند. رویکرد این کتاب، تجربه‌گرایی است که در مکاتب زبان‌شناسی در مقابل رویکرد ذهن‌گرایی قرار دارد. امروز محققان زبان‌شناسی بسیار از رویکرد تجربه‌گرایی استفاده می‌کنند.‌

وی افزود: کتاب دوم استاد، «چینش واج‌های زبان فارسی» از انتشارات دانشگاه تهران است که در سال ۱۹۷۷ میلادی چاپ شد و در واقع رساله دکتر مرحوم دکتر ثمره است. در این کتاب سه مفهوم اصلی واج‌شناسی بررسی شده‌اند.‌

بی‌جن‌خان ادامه داد: کتاب سوم «زبان آوایی زبان، نظریه و تحلیل» است که ترجمه یک کتاب معروف آمریکایی است. در این کتاب، تمامی رویکردهای مؤثر در واج‌شناسی، نقد رویکرد واج‌شناسی زایشی معیار و واج‌شناسی‌های جدید مطرح شده‌اند. نکته اصلی این است که ترجمه این کتاب، کار بسیار سنگینی بود و گاهی ایشان به خاطر یک کلمه، ساعت‌ها بحث می‌کرد تا معادل مناسبی انتخاب کند. انتخاب کتاب بسیار هوشمندانه انجام شده و ترجمه آن بسیار ارزشمند است و اصطلاحاتی دارد که در آن موقع، اصلا در کلاس‌های واج‌شناسی دانشگاه‌های ایران تدریس نمی‌شدند.‌

در ادامه، دکتر امید طبیب‌زاده، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اظهار کرد: دکتر ثمره از نظر علمی در کارش بسیار موفق بود. دانشی که از غرب گرفته بود را حفظ کرد و به دانشجویان خود انتقال داد. ایشان از نظر اخلاقی هم نمونه بود. تاریخ علم زبان‌شناسی، به‌ویژه در حوزه آواشناسی هرگز نام ایشان و خدماتشان را فراموش نخواهد کرد.‌

دکتر شهین نعمت‌زاده، رئیس انجمن زبان‌شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا هم در این مراسم مجازی تصریح کرد: دکثر ثمره، اولین مدیرگروه زبان‌شناسی در ایران است. او همه کارهای گروه را با دقت و مسؤولیت انجام می‌داد، دانشجویان را همچون فرزندان خودش می‌دانست و اگر دانشجویی غیبت می‌کرد، زنگ می‌زد و احوالپرسی می‌کرد.‌‌وی افزود: دکتر ثمره، همچنین اولین رئیس انجمن زبان‌شناسی ایران بود و بعد از آنکه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی مقدمات تأسیس انجمن را فراهم آوردند، از دکتر ثمره خواستند ریاست آنجا را بپذیرد. او سال‌ها به دنبال تأسیس انجمن زبان‌شناسی به عنوان کانونی برای فعالیت‌های علمی و صنفی بود و از تأسیس آن بسیار خوشحال شد.‌

نعمت‌زاده تصریح کرد: فضل دیگر ایشان آن است که برای اولین بار با استفاه از دستاوردهای زبان‌شناسی، دوره پنج جلدی آموزش زبان فارسی را تألیف کرد که بعدها به ۱۶ زبان ترجمه شد. همچنین اولین کتاب آواشناسی زبان فارسی، تألیف دکتر ثمره است که کتاب مرجع دانشجویان زبان‌شناسی به حساب می‌آید و در حوزه‌های بالینی و گفتار درمانی هم کارکرد دارد.‌

وی در پایان گفت: آوردن مبحث رده‌شناسی زبان در رشته‌های زبان‌شناسی کار دیگر ایشان است. رده‌شناسی به نوعی قلب زبان‌شناسی است که دکتر ثمره معرف آن در ایران بود. دکتر ثمره، معلم پرشوری بود، دغدغه شاگردپروری داشت، عاشق زبان و ادبیات فارسی بود، نشسته تدریس کردن را دوست نداشت، دانشگاه را خانه اول خود می‌دانست و نه از سر وظیفه که از سر عشق کار می‌کرد.‌

در ادامه ایران کلباسی، همسر دکتر یدالله ثمره و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی طی سخنانی گفت: من مدت ۴۳ سال با دکتر ثمره زندگی کردم و از نزدیک شاهد تمامی فعالیت‌های علمی، فرهنگی، آموزشی و نیز برخوردهای انسانی ایشان بودم. ایشان از نظر من، نمونه کامل یک انسان به معنی واقعی با ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری بود. در طول زندگی خود هیچ کسی را نیازرد، در مقابل بدی دیگران هرگز عکس‌العمل ناشایستی نشان نداد، حرص به جمع‌آوری مال دنیا نداشت و قلبش مالامال محبت بود.‌

وی افزود: دکتر ثمره هرچه مدارج علمی و پیشرفت‌های بیشتری را پشت سر می‌گذاشت، افتاده‌تر می شد و بیشتر خود را خدمتگزار دیگران می‌دانست.‌

در پایان، لوح تقدیری از جانب انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به خانواده استاد ثمره تقدیم شد.‌

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *