نقد کامبیز نوروزی در تبعیضی که صدا و سیما در قبال اهانت‌کنندگان دارد رواج بی‌فرهنگی و بی‌اخلاقی در عرصه سیاست

گروه  اجتماعی

«تلویزیون معمولا از نظر اخلاقی و حقوقی این حق را به خود می‌دهد که در مورد سایر جریان‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور، هر آنچه را که بخواهد بگوید و گاهی حتی پا را از دایره اخلاق و قانون فراتر بگذارد.» این تحلیل «کامبیز نوروزی» حقوقدانی است که اهالی رسانه او را به سبب آموزش حقوق مطبوعات و رسانه خوب می‌شناسند. موضوع بحث توهین یا خروج از اخلاق یک مساله است و موضوع تبعیض بین کسانی که چنین کنند یک مساله دیگر. برای مثال پرسش این است که اگر نسبت به یکی از سران قوای دیگر که از جنس سیاسی در اصولگرایان طبقه‌بندی می‌شوند چنین حرفی امکان انتشار می‌داشت و اگر می‌داشت عواقب آن چه بود؟ پرسش بعدی این است که اگر یک منتقد جریان اصولگرایی چنین حرف‌هایی می‌خواست بزند امکانش را داشت یا در صورت بیان چه عواقبی می‌داشت؟سال‌ها قبل وقتی مطبوعات دوم‌ خرداد تازه متولد شده‌ بودند در جلسه خبری با رییس ‌قوه قضاییه وقت یکی از زنان خبرنگار سوالی از رییس قوه قضاییه پرسید که در همان جلسه با این جمله مواجه شد «از همین الان بدانید که تحت تعقیب قضایی هستید.» این واکنش به طرح یک سوال بود و نسبت ‌دادن افترا به یک شخص. موارد متعدد دیگری هم داشته‌ایم که افراد صرفا به سبب طرح انتقادات خود از مسوولان حکومتی با دیدگاه اصولگرایی مورد تعقیب قضایی قرار گرفته‌اند. چیزی که نوروزی درباره این تبعیض در مواجهه با انتقادکننده می‌گوید: نکته قابل توجه دیگر این است که به‌زعم من، عبارتی که از سوی این فرد به کار برده شده است، در معنای حقوقی آن، توهین تلقی نمی‌شود یا لااقل من آن را از منظر حقوقی توهین نمی‌دانم. لفظ، لفظ ناشایستی است، عبارتی است که در قاموس فردی با ادعای داشتن شخصیت فرهنگی و علمی نمی‌گنجد. یک شخصیت فرهنگی و علمی هیچ‌وقت در یک گفت‌وگوی علمی از چنین عبارات مبتذل و سخیفی استفاده نمی‌کند. مشکل آنجاست که بی‌فرهنگی و بی‌اخلاقی در عرصه سیاست در ایران رواج پیدا کرده است.» مشروح دیدگاه‌های این حقوقدان را در ادامه می‌خوانید.

صحبت‌های عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ اندیشه اسلامی در برنامه‌ای زنده خطاب به رییس‌جمهور این پرسش نه چندان تازه را پیش آورده است که اگر در برنامه‌ای زنده در تلویزیون، فردی از جناح سیاسی مقابل با چنین الفاظی مورد اهانت قرار می‌گرفت، واکنش‌ها یکسان بود یا خیر؟ اگر منتقدان حکومت نیز چنین شیوه‌ای از نقادی را در پیش می‌گرفتند، آیا واکنش‌ تلویزیون نیز مانند حالا بود؟

سیاست‌های دوگانه تلویزیون ایران در برخورد با مسائل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی سابقه طولانی دارد و در دوره و سال‌های اخیر فزونی چشمگیری داشته است. شیوه عملکرد تلویزیون عموما این تصور را به ذهن می‌رساند که انگار تلویزیون حزبی است، نه تلویزیون یا رسانه ملی. تلویزیون حالا با یک موضع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مشخصی عمل می‌کند که احتمالا مورد‌پسند خیلی‌ها نباشد، اما تلویزیون معمولا از نظر اخلاقی و حقوقی این حق را به خود می‌دهد که در مورد سایر جریان‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور، هر آنچه را که بخواهد بگوید و گاهی حتی پا را از دایره اخلاق و قانون فراتر بگذارد. این یک سنت همیشگی است و گاهی حتی در سیاست‌های خبری این رسانه نیز به چشم می‌خورد، مبنی بر اینکه در مواردی از سیاست‌های خبری این رسانه قانون و اخلاق عمومی و یک اصل حرفه‌ای رعایت نمی‌شود، اصلی به نام بی‌طرفی در رسانه‌ها. برای مثال، در خبرهای این رسانه، عموما اخبار جریان‌های سیاسی موردپسند نه تنها بیشتر مطرح می‌شوند، بلکه تلاش می‌شود تا نقد چندانی هم به آنها وارد نشود. به این دلیل است که می‌توان گفت این رسانه به نوعی به تریبون تبلیغاتی جریان یا افرادهای خاصی بدل شده است. از سویی دیگر شاهد این هستیم که این رسانه معمولا در برابر دولت رویه‌ای انتقادی در پیش می‌گیرد و در این انتقادها معمولا از دایره بی‌طرفی خارج می‌شود، اما این رویه در مورد مجلس، به خصوص مجلس در دوره اخیر برعکس است. پیش از این شکایت‌هایی در این موضوع از صداوسیما مطرح شده است اما تقربیا غالب این شکایت‌ها به جایی نرسیده‌اند.

و اگر این موضوع برعکس بود، آیا شکایت‌ها اثر می‌کردند؟

در سایر موارد برخوردها کاملا متفاوت هستند. اصل بی‌طرفی یکی از اصول بنیادین حقوق رسانه و یکی از اصول بنیادین اخلاق حرفه‌ای در حوزه رسانه است که این اصل از سوی رسانه ملی عموما مورد استقبال قرار نمی‌گیرد. من البته مایلم به مناسبت این برنامه، چند نکته دیگر را هم متذکر شوم. گزاره‌ای که حالا مورد مناقشه است، در یک برنامه فرهنگی و علمی به نام زاویه با سابقه نسبتا طولانی پخش شده است. در این برنامه یکی از شرکت‌کنندگان به شکل بسیار غیرمتعارف و عجیبی، عبارتی را در مورد رییس‌جمهور به کار برده و بعد آن را به شکل ملایم‌تری به سایر وزرای دولت هم تعمیم داده است. اولا باید دقت داشت که این برنامه زنده است و کارگردان، تهیه‌کننده و حتی مجری برنامه نمی‌توانند تسلط کاملی بر روند برنامه داشته باشند. از این جهت به‌زعم من تلویزیون این‌بار مسوولیت قانونی ندارد، زیرا برنامه زنده است و یکی از خصوصیات برنامه زنده این است که در آن صحبت‌های گوینده، غیرقابل نظارت و کنترل است. اینجا باید اشاره کنم که ما باید این مقدار از آزادی رسانه‌ها را پذیرا باشیم، گرچه که بسیاری در مورد مطبوعات این انصاف را در ارتباط با آزادی رسانه به خرج نمی‌دهند. نکته قابل توجه دیگر این است که به‌زعم من، عبارتی که از سوی این فرد به کار برده شده است، در معنای حقوقی آن، توهین تلقی نمی‌شود یا لااقل من آن را از منظر حقوقی توهین نمی‌دانم. لفظ، لفظ ناشایستی است، عبارتی است که در قاموس فردی با ادعای داشتن شخصیت فرهنگی و علمی نمی‌گنجد. یک شخصیت فرهنگی و علمی هیچ‌وقت در یک گفت‌وگوی علمی از چنین عبارات مبتذل و سخیفی استفاده نمی‌کند. مشکل آنجاست که بی‌فرهنگی و بی‌اخلاقی در عرصه سیاست در ایران رواج پیدا کرده است. این نکته‌ای است که من فکر می‌کنم اهمیت بسیاری دارد، اینکه پرخاشگری و به کار بردن عبارت‌های ناپسند و مبتذل در فرهنگ سیاسی ایران رواج پیدا کرده است و کسی هم نیست که به این فعالان سیاسی تذکر اخلاقی بدهد، به‌خصوص یک جریان سیاسی که معمولا در همه زمینه‌ها مصونیت دارند، بیشتر از این شیوه‌های کلامی بهره‌برداری می‌کنند. اشاره کردم که به نظر من این مورد از منظر حقوقی نمی‌تواند استفاده از عبارت توهین‌آمیز تلقی شود، اما باز هم تاکید می‌کنم که استفاده از چنین عبارتی خود از رواج بی‌فرهنگی، پرخاشگری، تندگویی و بی‌اخلاقی در جامعه سیاسی ایران پرده برمی‌دارد.

یعنی ممکن است شکایت دولت از صدا و سیما

در این مورد به نتیجه نرسد؟

من نظر خودم را گفتم و ممکن است بازپرس پرونده یا دادگاه نظر دیگری داشته باشد. این بحث دیگری است. توجه شما را به این نکته جلب می‌کنم که برنامه زاویه، یک برنامه‌ای با گرایش علمی است که در آن آداب گفت‌وگو رعایت می‌شود و اگر هم در این برنامه توهینی رخ داده باشد، مسوولیت آن به عهده گوینده است، زیرا همان‌طور که اشاره کردم این برنامه زنده پخش شده است.

ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که پیش از این هم شاهد مواردی در صداوسیما بوده‌ایم که جا داشت دولت نسبت به آنها واکنش نشان بدهد، اما اعتنای چندانی به آن موارد نشد. اما حالا این اعتنا به موردی مبذول شده است که اتفاقا بسیار زشت، ناپسند و مبتذل بود. به هر حال ضروری است تا به صداوسیما به شکل‌های مختلفی، تذکرهای جدی مبنی بر رعایت اصول حرفه‌ای و رعایت اخلاق رسانه داده شود.

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *