به گزارش خبرگزاری برنا از سرخس، بنای تاریخی رباط شرف که در حاشیه جاده قدیم نیشابور – سرخس (جاده ابریشم) و ۶ کیلومتری جاده سرخس – مشهد قرار دارد، به سال ۵۴۹ قمری در زمان سلطان سنجرسلجوقی با مصالح آجر و گچ ساخته شده است و یکی از شاهکارهای هنر ایرانی به شمار می‌رود.

نام دیگر این کاروانسرا، ‌«آبگینه» یا «رباط آبگینه» بود که در سال ۵۰۸ قمری توسط شرف‌الدین ملقب به وجیه‌الملک، وزیر سلطان سنجر سلجوقی بنا شد.

شکل این رباط که از دور به یک قلعه بزرگ شبیه است بعد از تپه‌های کم ارتفاع روستای شورلق، در میان بیابان ساکت و آرام خودنمایی می‌کند.

کاروانسرای رباط شرف دو صحن دارد و هرصحن دارای ۴ ایوان به شکل چلیپا و شبستان است و همچنین آجر چینی و کتیبه‌های آن جلوه خاصی دارد.

این کاروانسرا یکی از بناهای کلیدی معماری اسلامی [عجایب ایران: کاروانسرای رباط شرف] به شمار می‌رود و در معماری ایران نیز جایگاه ویژه‌‌ای دارد.

رعایت دقیق و همه جانبه تناسبات و اصول معماری اسلامی ایرانی در طراحی و ساخت و به کارگیری طرح‌های آجرچینی متنوع و بدیع در نمای ایوان‌ها و طاق‌ها و طاقچه‌ها و گنبدها عناصری هستند که این کاروانسرای شاهی را شبیه به یک عمارت قصرگونه قلمداد می‌کنند.

گچبری‌های رباط شرف از جالب‌ترین نمونه‌های این هنر در سده ششم هجری است تا جایی که کتیبه‌های حاشیه محراب‌های دو نمازخانه کاروانسرا، با بهترین کتیبه‌های محراب‌های مساجد ایران، از لحاظ زیبایی و طرح برابری می‌کنند.

وجود کتیبه‌های گچی و طرح‌های آجرچینی در بقیه کاروانسراها مرسوم نبوده است،نقشه ساختمانی رباط شرف را با دیگر کاروانسراها متمایز کرده وتقریباً تمام آجرچینی‌‌هایی که در نمای دیوارها، گنبدها و طاق‌های آن ایجاد شده طرح‌دار است.

کاروانسرای رباط شرف یکی از آثار فاخر و ارزشمند در میان کاروانسراها و ابنیه‌های میان راهی استان خراسان رضوی و حتی کشور است.

هم اکنون کاروانسرای رباط شرف به همراه دو مکان تاریخی توس و شادیاخ نیشابور به عنوان پایگاه‌های پژوهشی میراث فرهنگی انتخاب شده‌اند.  معماری رباط شرف مربوط به دوره سلطنت سلجوقیان یعنی حدود ۹۰۰ سال پیش است و دوره سلجوقیان معروف به اوج هنر آجرکاری در سرتاسر نقاط ایران است.

آجرها یکی از اولین دست سازه های بشر در معماری هستند.برای بیشتر از ۱۰ هزار سال نیاکان ما با ترکیب خاک رس و آب و تبدیل اون به آجر، خونه و سرپناه میساختن. با افزایش مهارتها در زمینه ساخت و ساز، آجرها به عضوی همیشگی از ساختمونها تبدیل شدند.

البته بعضی هم پا رو فراتر از ساخت و ساز گذاشتن و با آجر اثراتی خلق کردند که با گذشت سالها هنوز دیدنی ان. “کاروانسرای رباط شرف ” یکی از این سازه هاست که به خاطر تزئینات بی نظیرش به اسم “موزه آجری ” شناخته میشه.

رباط شرف کجاست؟

رباط شرف کاروانسرایی قدیمیه که در نزدیکی شهر سرخس و در استان خراسان رضوی قرار گرفته. به دلیل کویری بودن این منطقه ، این مجموعه در گذشته محل مناسبی برای اقامت و تجدید قوای مسافران بود.

در متون تاریخی نوشتند که رباط شرف در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و بیشتر مسافران این مهمانخانه، تاجران این جاده بوده ان.

ساخت این کاروانسرا به زمان حکومت سلجوقیان بر میگرده. زمانی که معماری به شکوفایی و کمال نسبی میرسه و هنرمندان ایرانی آثار ماندگاری رو خلق میکنن.

معماری ” رباط شرف” رو به استاد “محمد طرائقی سرخسی ” نسبت میدن. یکی از معمارهای مهم سبک رازی که در زمان سلطان سنجر سلجوقی آثار خشتی متفاوتی رو پدید آورده بوده.

طبق نوشته های باستان شناسان این کاروانسرا در سالهای مختلف مورد شورش و تخریب  قرار میگیره. هرچند که در سال های بعد مجددا بازسازی و مرمت میشه.

معماری با سبکی منحصر به فرد

همونطور که بهتون گفتیم اینجا به روش معماری ” رازی ” ساخته شده. سبکی که در دوره سلجوقیان به اوج خودش میرسه.

طرح‌های دایره، هشت گوش، چهار گوش … و مربع و مربع مستطیل، در بناهای این دوره و این کاروانسرا استفاده میشدن و در ساخت و تزئین ساختمونها خشت‌های پخته کوچک و بزرگ نقش مهمی داشتند.

تاق و گنبد در این زمان بسیار پیشرفت میکنه و ساختمون هایی مثل این کاروانسرا با مصالح مرغوب به احداث میرسن.

در سازه رباط شرف، آجر و گچ دو عنصر اصلی به شمار میان. آجرچینی در این مکان به سبک خاصی انجام میشده . روی قالب آجرهایی که اینجا استفاده شده تراشکاری و طراحی های خلاقانه ای دیده میشه.

در حقیقت نقشهایی که ما با رنگ و معرق روی کاشی یا دیواره بناهای قدیمی میبینیم، در این محل با طراحی روی خود آجر به تصویر در اومده.

در رباط شرف چه میبینیم؟

مساحت این کاروانسرا حدود ۴۷۰۰ متر مربعه . اگر از فاصله دور به این سازه خشتی نگاه کنین انگار یک قلعه بزرگ پیش روتونه.اما وقتی نزدیک بشید و چشمتون به سردر زیبا و با شکوه اینجا بخوره، به حال مسافرانی که دراین ساختمون زیبا اقامت داشتند غبطه میخورید.

کاروانسرا از ۲ بخش تشکیل شده. قسمت اول شامل حیاط بزرگ و اتاق های کوچیک برای نگهبانان و مسافران معمولی بوده. در این قسمت باقی مونده هایی از اصطبل حیوانات هم قابل مشاهده است. عده ای از تاریخ شناسان معتقدند بیشتر فضای اینجا برای نگهداری چهارپایان مورد استفاده قرار میگرفته.

قسمت دوم به مسافران ثروتمند و افراد مهم حکومتی اختصاص داشته . چندین استراحتگاه و حیاط متفاوت از جمله ویژگی های این بخش هستند. البته وسط حیاط این مجموعه یک حوض بزرگ هم قرار داره که حیوانات برای خوردن آب از اون استفاده میکردن.

موزه آجری ایران

در دیواره های مختلف کاروانسرا، کتیبه ها و نوشته هایی با خط کوفی و خط ثلث وجود داره. نمونه این خطوط رو در ورودی کاروانسرا خواهید دید.

زیبایی های اینجا تنها محدود به کتیبه ها نیست. آجر کاری و گچ بری در بیشتر دیوارها و قوس ها، سردرهای ورودی و محراب ها با تزئینات ایرانی قابل مشاهده است.

تمام آجرهای این کاروانسرا به هنر ایرانی مزین شده ان . راهروها و اتاقها کاملا از اصول مهندسی و معماری پیروی میکنن و هرکدوم کاربری متفاوتی دارند.

در سال های اخیر آثار سفالی و سکه هایی از طلا در این کاروانسرا به کشف رسیده و ارزش اینجا رو دو چندان کرده. گرچه برخی از دیواره های این مجموعه به دلیل بارون و باد از بین رفته اما همچنان رباط شرف کاروانسراییه که در بیابان میدرخشه.

نکات مهم برای سفر به رباط شرف

در اطراف رباط شرف امکانات اقامتی وجود نداره. شما میتونین در سایت ما به بخش اجاره اقامتگاه در مشهد مراجعه کنین و خونه مورد علاقه تون رو رزرو کنین.

امکان بردن وسیله نقلیه تا کنار مجموعه وجود داره و نیازی به پیاده روی نیست.

از اونجایی که اینجا راهنما نیست بهتره قبل از اومدن درباره این کاروانسرا حسابی مطالعه کنین یا شخصی رو پیدا کنین که به زیر و بم این محدوده آشنا باشه و بتونه بهتون اطلاعات خوبی بده.

اگر در فصل گرم راهی شدین حتما با خودتون نوشیدنی همراه داشته باشید.

و در نهایت به علاقه مندان عکاسی این مژده رو بدیم که آسمون این منطقه برای عکاسی نجوم بسیار صاف و مناسب هست و میتونین کلی عکس قشنگ بگیرین.