اسلام در برابر غرب؛ دوگانه ایجاد شده‌ای که باطل است :حمید دباشی جامعه شناس و متخصص در زمینه فرهنگ و پژوهش‌های اسلامی
شکاف کاذب بین اسلام و غرب ارتباط چندانی با تجربیات زیسته مسلمانان در طول تاریخ ندارد. با رهایی جهان از این دوگانه سازی کاذب و جعلی، کل شکاف تمدنی تصور شده بین این دو جهان کیهانی پر خواهد شد. دوگانه سازی اسلام و غرب ناشی از توهم است.
فرارو- حمید دباشی جامعه شناس و متخصص در زمینه فرهنگ و پژوهش‌های اسلامی و استاد ایرانی ادبیات تطبیقی و مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا و مدیر مطالعات کارشناسی ارشد در انستیتو ادبیات تطبیقی و جامعه در دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک است. او از چهره‌های دانشگاهی جریان مخالف جنگ در ایالات متحده است. او مشاور فیلم هایی، چون قلمرو بهشت اثر ریدلی اسکات بوده است.
فرارو- حمید دباشی جامعه شناس و متخصص در زمینه فرهنگ و پژوهش‌های اسلامی و استاد ایرانی ادبیات تطبیقی و مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا و مدیر مطالعات کارشناسی ارشد در انستیتو ادبیات تطبیقی و جامعه در دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک است. او از چهره‌های دانشگاهی جریان مخالف جنگ در ایالات متحده است. او مشاور فیلم هایی، چون قلمرو بهشت اثر ریدلی اسکات بوده است.
به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، احتمالا نکبت بارترین تقسیم‌بندی دوگانه‌ای که خوانش ما از تاریخ جهان را از ظهور اسلام تا امروز گرفتار کرده، انشعاب خیالی قائل شدن بین دو مفهوم “اسلام” و “غرب” است. این تصور توهمی به ظاهر قانع کننده به گونه‌ای مطرح شده که گویی اسلام و غرب دو پدیده کاملا مجزا از یکدیگر هستند.
درست مانند هر دوگانه بررسی نشده دیگر از جمله سیاه و سفید، مرد و زن و خیر و شر تمایز وجودی فرض شده بین اسلام و غرب نیز نیاز به توجهی انتقادی دارد. این دو مقوله از هم جدا قلمداد شده دقیقا چه هستند که در یک درگیری تقریبا کیهانی علیه یکدیگر قرار گرفته‌اند؟
تنها کافی است به هر رسانه‌ای که به طور مرتب مورد بازدید قرار می‌دهید مراجعه کنید: اسلام و غرب به عنوان دو قطب متضاد دیده می‌شوند. این ایده مطرح می‌شود که اسلام بد و غرب خوب است. مسلمانان “هندی” و غربی‌ها “کابوی” هستند اسلام “تاریک” و غرب “سفید” است. اسلام “مرتجع” و غرب “مترقی” است. بدیهی است که این دوگانه اثرات منفی ایجاد کرده، زیرا مسلمانان به طور غریزی واکنش نشان می‌دهند و استدلال می‌کنند که اسلام واقعا خوب است و غرب آن را نادرست معرفی کرده است. اساس استدلال این است که “اسلام” اینجاست “غرب” جای دیگری است و این دو اساسا از هم جدا هستند.
کتاب “اسلام و غرب” نوشته “برنارد لوئیس” شرق شناس صهیونیست در سال ۱۹۹۳ میلادی نه تنها چکیده‌ای از این کلیشه خسته کننده دوتایی محسوب می‌شود بلکه در واقع نویسنده کل زندگی دانشگاهی و سیاسی خود را در ایجاد دیوار انتزاعی غیر قابل عبور بین اسلام و غرب صرف کرده بود. در طول چند دهه اخیر، تعداد زیادی از نشریات دانشگاهی تلاش کرده‌اند تا اسلام و غرب را به یکدیگر نزدیک‌تر ساخته و تقسیم بندی مانوی و دوگانه را زیر سوال ببرند. آنان استدلال می‌کنند که اسلام چندان هم بد نیست و غرب چندان هم خوب نیست. اسلام بر غرب تاثیر گذاشته و غرب حضوری طولانی مدت در قالب استعماری و امپراتوری در میان مسلمانان داشته است.
برخی ناظران تمام تلاش خود را می‌کنند تا ثابت نمایند که “غرب” در مورد “اسلام” اشتباه کرده است. با این وجود، اسلام و غرب به عنوان دو حقیقت متمایز و دو واقعیت رقیب وجودی و تقریبا مقدر شده علیه یکدیگر قرار می‌گیرند. متفکران ارتجاعی می‌خواهند این تمایز را تشدید کنند در حالی که مترقی‌ها و لیبرال‌ها می‌خواهند از شدت تنش بکاهند. با این وجود، همان گونه که “رودیارد کیپلینگ” نویسنده می‌گوید: “اوه، شرق شرق و غرب غرب است و این دو هرگز به هم نخواهند رسید”.
کلیشه استعماری قدیمی
در تازه‌ترین کتابم تحت عنوان “پایان دو توهم: اسلام پس از غرب” (انتشارات دانشگاه کالیفرنیا، ۲۰۲۲) من در پی آن نبودم که بین “اسلام و غرب” بهبودی رابطه ایجاد کنم بلکه تلاش کردم این دوگانه توهم آمیز را که یک محصول فرعی جامد مدرنیته غربی (یا آن چه غربی‌های روشنگری می‌خوانند و سایر نقاط جهان را به عنوان تاریک‌ترین فصل‌های استعمار غارتگرانه خود می‌شناسند) به طور کامل از بین ببرم.
تمثیل مشکل‌دار
به همین ترتیب، ایدئولوگ‌های شرق شناس به سراسر جهان سفر کرده‌اند و در قالب انتزاعی و کودکانه “تمدن‌های فرودست” در هند، چین، آفریقا، امریکای لاتین انتزاع‌هایی به همان اندازه توهم آمیز را تولید کرده‌اند و جهان اسلام را وادار کرده‌اند که این مفهوم را بپذیرند و “تمدن غرب” را در مرکز و محور قرار داده اند و چنین تمثیل پریشانی را مطرح کرده‌اند.
تمثیل “غرب” که ریشه در فلسفه تاریخ هگلی تک خطی و عمیقا با رویکرد نژادی دارد از ریشه‌ها و شرایط مدیترانه‌ای، آسیایی و آفریقایی خود کاملا آگاه است. به همین خاطر بیرون انداختن آن بخش قدرتمند تاریخ از خاطرات سرکوب شده‌اش همگی در گرو چسبیدن به توهم “غرب” هستند. بحث من در اینجا این نیست که اسلام و غرب واقعا دوست یکدیگر هستند و نه دشمن. این که اسلام و غرب با یکدیگر مهربان بوده‌اند و نه دشمن یکدیگر و پس از آن نتیجه‌گیری کنم که بنابراین، ما باید به سمت یک اروپایی سفید پوست مهربان مانند “چارلز سوم” پادشاه تازه بریتانیا که نسبت به مسلمانان بسیار مهربان بوده جذب شویم. ادعای من این است که کلیت این دو انگاری قائل شدن میان اسلام و غرب نادرست و ناقص است و یک دوگانه ساخته و پرداخته استعماری است مانند دوگانه‌هایی، چون سفید پوست و سیاه پوست، ارباب و برده و مرد و زن که ما باید یکبار برای همیشه بر آن غلبه کنیم و آن را از بین ببریم.
