(معرفی دائره المعارف تولید، تجارت و مصرف زعفران)

زعفران از دیرباز تا امروز (دایره‏المعارف تولید، تجارت و مصرف)، نویسنده محمدحسن ابریشمی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، ۱۳۸۹، نایاب چاپ سوم در دست انتشار.)

امروزه پژوهش‏های علمی، جزئی‏نگر شده و پژوهشگر در این جزئی‏نگری باید حداکثر تلاش و کوشش خود را به عمل آورد انواع منابع را ببیند و به هر گوشه و کناری سر زند تا داده‏ها و اطلاعات دقیق و درستی به دست آورد. در این وقت است که دانستنی‏های انبوه فراهم می‏آید و حاصل پژوهش ارزشمند می‏شود. با این وصف امروزه انجام پژوهشی گسترده، دقیق و پرمایه در هر یک از شاخه‏های علوم هزینه بسیار دارد و توش و توان زیادی می‏طلبد و تنها پژوهشگران پرحوصله، کم‏ادعا و صبور از عهده چنین کارهای عمیق و دقیقی برمی‏آیند. یعنی یک پژوهشگر با این مشخصات باید کار دل کند نه کار گِل و باید از جان مایه بگذارد و آرامش و آسایش خود را هزینه کند از خواب و خوراک بیفتد شب و روز کتاب‏های مختلف را تورق نماید و اندک اندک اطلاعات را از میان خطوط ریز و درشت کتاب‏ها درآورده، صحت و سقم آن را بسنجد و با محک و میزان دقیقی اطلاعات را غربال کرده، سره را از ناسره و درست را از خطا باز نماید و آن گاه دست به تآلیف و به تصنیف زند.

اما سؤال اینجاست که آیا همیشه این تلاش و کوشش بی‏دریغ از سوی همه پژوهندگان صورت می‏گیرد و همه منابع و مآخذ و آبشخور دانش و دانستنی‏ها کاویده می‏شود تا بخشی از مطالب مهم و مفید از چشم دور نماند؟ آیا دستاورد مادی پژوهش آن اندازه است که محقق با فراغ بال، عزم کار پردامنه توانفرسا کند به گرد‏آوری منبع روی آورد عزم سفر کند و به هر گوشه و کناری از دور و نزدیک سر بزند؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت که هنوز محققین و پژوهشگرانی هستند که حاصل کار و تلاش آنها مایه اعجاب همگان می‏شود و خواننده از خود می‏پرسد آیا امکان دارد کسی بدون در اختیار داشتن تیمی از محققین و پژوهشگران و تنها به اتکای نفس خود بتواند این همه منابع را ببیند، این همه اطلاعات را جمع‏آوری کند و پایه کار خود را چنین استوار بسازد؟

یکی از آثار ارزشمندی که واجد تمامی مشخصات مثبت یک پژوهش آکادمیکِ دقیق و درست و پردامنه است کتاب زعفران نوشته استاد توانا دکتر محمدحسن ابریشمی است که از دل و جان و مال مایه گذاشته و تمام توش و توان خود را به کار گرفته و اثری افتخارآفرین و قابل ستایش به بازار دانش عرضه کرده است.

این کتاب در پنج گفتار و هر گفتار در چند قسمت تدوین شده است. چنان که از این پنج گفتار برمی‏آید نویسنده ریز و درشت آنچه را به زعفران مربوط می‏شود در کتاب خود آورده است.

گفتار اول: شناخت زعفران، نامها و نشان‏ها) در این گفتار تحول نام زعفران از گذشته‏های دور تا امروز بررسی شده است. نام‏های دیگر زعفران در نواحی مختلف و در زبان‏های دیگر مورد توجه بوده است، به زنان و مردانی که نامشان زعفران است مانند ملازعفران، زعفران‏بانو و زعفران باجی اشاره شده است. همچنین به طوایفی اشاره شده که زعفرانی خوانده می‏شده‏اند.

گفتار دوم: جغرافیای تاریخی مناطق زعفران‏خیز) در این گفتار به نواحی مختلفی که زعفران کاشته می‏شده یا کاشته می‏شود و نیز به میزان محصول زعفران این نقاط در زمان‏های مختلف اشاره شده است.

گفتار سوم: تاریخچه مصارف زعفران) در این گفتار و در ذیل دو قسمت به مصارف خوراکی و غیر خوراکی زعفران پرداخته شده و نام و نشان مواد مختلفی که در آن از زعفران استفاده شده، آمده است.

گفتار چهارم: خواص و خصوصیات زعفران از دیرباز تا امروز) در این گفتار و در طی دو قسمت به خواص و خصوصیات زعفران در طب و داروشناسی قدیم و نیز زعفران در فرهنگ و باورهای عامه اشاره شده است.

گفتار پنجم: زراعت، تجارت و استاندارد زعفران) در این گفتار نحوه زراعت و کشت و کار زعفران در دوره‏های مختلف، تجارت جهانی زعفران و استاندارد و نشان مرغوبیت زعفران اشاره شده است.

ویژگی منحصر به فرد دیگری که این اثر دارد نثر فاخر آن است. نویسنده قلمی توانا دارد و مقصود و مقصد خود را با بیانی شیوا به خواننده منتقل می کند. به عنوان نمونه نویسنده یکی از هزاران خواص زعفران را لطافت پوست صورت و بدن می‏داند و در این باره با شیوایی و سادگی تمام می‏نویسد: «یکی از خواص عمده زعفران لطافت‏بخشی به پوست بدن است. مصرف خوراکی آن سبب بشاشت و شادابی چهره و پوست می‏شود این خاصیت زعفران از دیرباز مورد شناسایی و توجه قرار گرفته و در منابع قدیم به آن اشاره شده است. زعفران همانند الکل در مخاط دهان و معده و دستگاه گوارش، خیلی زود جذب می‏شود. حتی محلول آن در الکل و روغن‏های آرایشی از راه منافذ پوست قابل جذب است. به همین دلیل در قدیم به منظور طراوت‏بخشی و زیبایی چهره و پوست، زعفران را با چربی و شراب و دیگر مواد درمی‏آمیخته و به عنوان کرم آرایشی و ماسک زیبایی امروزی مورد استفاده قرار می‏گرفته و همچنین از زعفران برای رنگ مو یا خضاب و نیز رنگ‏کردن الیاف برخی از بافتنی‏ها چون انواعی از فرش و جامه بهره می‏گرفته‏اند.»

اهمیت کار نویسنده کتاب زعفران با تماشای منابع مورد استفاده پژوهشگر بهتر درک می‏شود. نویسنده برای تدوین و تکمیل این کتاب به بیش از هشتصد کتاب و رساله و مقاله مراجعه کرده و حتی از نقد و بررسی این کتاب‏ها و نیز سنجش میزان درستی و نادرستی آن غافل نبوده و بنای کار خود را بر پایه متقن‏ترین و دقیق‏ترین اطلاعات موجود قرار داده است. نویسنده، علاوه بر این برای یافتن پاسخ سؤالات خود و رسیدن به کنه مطلب و مقصود و عمق بخشیدن به پژوهش خود از سفرهای دور و دراز خودداری نکرده، به نقاط مختلف کشور برای بررسی وضعیت کاشت و داشت و برداشت زعفران سفر کرده است.

در پایان و به عنوان حسن ختام شایسته است تقریظ استاد پرفسور عنایت‌الله رضا ارا بر این کتاب بخوانیم و ببینیم این دانشمند بزرگ ایرانی، در آستانه یکصد سالگی، چگونه و با چه زبانی از نویسنده دانشمند کتاب زعفران ستایش کرده است.

به نام خداوند «خرد داد و گردان سپهر آفرید»

پژوهشگر توانا، استاد هنرمند، جناب محمدحسن ابریشمی:

سپاسگزارم که یکی از آثار گرانبهای خود را، به نام دائره المعارف زعفران، پس از سال‌ها پژوهش، به گنجینه‌ی مطبوعات گرانبهای جهان افزوده‌اید. نام پرارزش شما در تاریخ فرهنگ ایران، ماندگار خواهد بود. جناب هاشمی‌نژاد هدیه‌ی گرانبهای شما را به بنده رساندند. اطمینان دارم که این کتاب بسیار ارزنده، بازار زعفران را در جهان پرارزشتر خواهد کرد.

پاینده باد پژوهشگر توانای ایران، با خط خوش

اتاوا، مرداد ۱۳۹۶، فضل‌الله رضا

رئیس سابق دانشگاه تهران

علی اکبر علی اکبری بایگی ـ ۰۱/۰۷/۱۳۹۶